ABD seçimi sonucu Türkiye için kıymetli sonuçlar yaratabilir. Yeni ABD Lideri’nin izleyeceği siyaset, Türkiye-ABD alakaları açısından yeni bir devri de başlatabilir.

Önce yakın periyotta Türkiye-ABD münasebetlerinde neler yaşandı ona bakalım;

ABD İLE HANGİ MESELELER YAŞANDI?

Başkanlık bahtını koruyan Donald Trump’ın misyon devrinde, inişli çıkışlı bir grafik sergileyen Türkiye-ABD bağları Joe Biden’ın devrinde bölgesel gelişmelerin tesirinde bir seyir izledi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la Biden ortasındaki birinci yüz yüze görüşme, ABD Başkanı koltuğa oturduktan beş ay sonra, 14 Haziran 2021’de Brüksel’deki NATO doruğunda gerçekleşti.

Biden ile Erdoğan, Kabil Havalimanının işletilmesi ve güvenliğinin Türkiye’ye bırakılması konusunda mutabakata vardı.

Ancak Amerika Birleşik Devletleri, birebir yılın Ağustos ayında askerlerini planlanandan evvel Afganistan’dan çekince Kabil’i kaos içinde bıraktı. Bu kaos, Türkiye’nin de bölgeye bakışı etkiledi ve yeni değerlendirmeler yapıldı. Birebir yılın Eylül ayında iki başkan Birleşmiş Milletler’in 76. Genel Kurulu toplantıları için New York’taydı. Erdoğan, gazetecilere Türk-Amerikan münasebetlerinde sağlıklı bir sürecin işlemediğini Biden’la düzgün başlamadıklarını söyledi.

Türkiye-ABD bağları Biden devrine aralıklı başlarken, bir yandan da Türkiye,, ABD’ye 40 adet F-16 savaş uçağının alımı ve 79 adet F-16’nın modernizasyonu için talepte bulundu.Bu talebe Biden’ın olumlu cevap vermesi, havanın yumuşamasında rol oynadı.

İki önder beş ay içinde ikinci yüz yüze görüşmesini gerçekleştirirken adres Roma’ydı.

F16 KRİZİ HALA TAZE

G20 doruğu marjında buluşan Erdoğan ile Biden, bağları geliştirmek için ortak düzenek kurulmasında mutabık kaldı.

ABD’nin terör örgütü YGP’ye takviyesi ve Türkiye’nin F16 talebi buluşmanın kıymetli başlıklarından oldu.

İki ülke ilgilerinde uzun müddet F16 mahzuru aşılamadı. Daha sonra bu bahiste olumlu gelişmeler yaşandı.

Ankara, Biden idaresine “Kongre üzerinde yükünü koymuyor” tenkitleri yöneltti, Washington idaresi “Kongre’de Türkiye’ye dönük olumsuz algının azalması için vakit kolladığı” bildirilerini gönderdi.

İki önder, Haziran 2022’ye gelindiğinde Madrid’deki NATO tepesinde bir sefer daha buluştu.

Zirve, Rusya’nın Ukrayna taarruzlarının gölgesinde sürerken; ikili görüşme de Türkiye’nin itirazının aşılarak İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin önünü açan Madrid mutabakatından bir gün sonra gerçekleşti.

Bir sonraki görüşmenin adresiyse Bali’ydi.

Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya iştirakini mümkün kılacak protokolleri askıda tutan Ankara, F-16 talebiyle ilgili karşılık bekliyordu.

Bu süreçte Erdoğan ile Biden’ın her buluşması, Türkiye’nin F-16 talebi ve İsveç’in NATO’ya üyeliği evraklarının geniş yer tuttuğu bir çerçevede geçti.

Türkiye, evvel Mart 2023’te Finlandiya ile ilgili protokolü onayladı.

Finlandiya, tıpkı yılın Temmuz ayında Vilnius’taki NATO doruğuna yeni üye olarak katıldı.

Ancak İsveç, Türkiye’nin itirazını sürdürmesi nedeniyle NATO’nun kapısında kaldı.

Zirve öncesi Türkiye’nin yaktığı yeşil ışık, iki önderin görüşmesine olumlu yansıdı.

Mekanizma, 2022 Nisanı’ndan 2024 Martı’na kadar yedi toplantı yaptı.

Toplantılarda varılan mutabakat çerçevesinde terörle uğraş istişareleri de tekrar başlatıldı, istişarelerin birincisi Ankara’da gerçekleştirildi.

İlişkilerin seyrini belirleyen süreçte İsveç, Türkiye’nin onayıyla NATO ittifakına katıldı..

Ankara’nın İsveç konusunda adım atmasına eş vakitli olarak Washington’ın F-16’lar konusunda harekete geçmesi bekleniyordu.

O bahiste da, Joe Biden’ın Kongre’ye mektubu,, ABD Dışişleri Bakanlığının Kongre’yi yaptığı resmi bildirim ve satışa ait kabul mektubunun imzalanmasıyla süreç tamamlandı.

Taslak tedarik takvimine nazaran Türkiye’nin yeni F-16’larından birincisini 2028 yılında teslim alması planlanıyor….

İki ülke, İsveç’in NATO üyeliği ve F-16 savaş uçaklarının satışının onaylanmasıyla ilgilerde kıymetli bir eşiği atlarken, Ankara,, 2. dünya savaşından bu yana gerçekleşen en büyük esir takasına konut sahipliği yaptı.

MİT ABD’YE REHİNE KRİZİNDE TAKVİYE OLDU

7 ülkeden 26 rehine, Ulusal İstihbarat Teşkilatı koordinesinde ülkelerine gönderildi.

ABD Başkanı Biden, operasyonu Beyaz Saray’dan canlı takip etti.

İki ülke bağlantılarının en büyük sınaması Ekim 2023’te başlayan Gazze savaşıydı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD’nin Gazze konusundaki tutumunu da eleştirdi. Erdoğan Biden’la yaptığı telefon görüşmesinde de “İsrail’i durdurmak için tarihi sorumluluğunuzu yerine getirin” daveti yaptı.

İki ülke ortasındaki münasebetler, seçimler öncesinde bu noktadaydı. Yeni Lider ile bu evraklar yine gündemede gelecek.

TRUMP SEÇİLİRSE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?

Donald Trump’ın Başkanlık misyonunda ülke içerisinde getirdiği kısıtlamalar ABD’de ve dünya genelinde büyük tenkitler aldı

ABD’nin Trump öncesinde de, Afganistan ve Irak’a demokrasi götürmedeki başarısızlığı, Washington’ın Mısır’da 2013 yılında gerçekleşen askeri darbeyi desteklemesi ve Trump devri sonunda 6 Ocak 2020 tarihinde yaşanan ABD Kongresi baskını, ülke içerisinde giderek artan popülist ve ayrıştırıcı telaffuzlarla birlikte liberal idare modelinin kendi içerisinde yaşadığı meşruiyet krizini ortaya koymaktaydı.

Özellikle Trump’ın kürtaj, eğitim ve hudut güvenliği konusundaki siyasetlerini eleştiren Demokrat Lider adayı Harris, eski Başkan’ın 6 Ocak 2021 Kongre baskınındaki rolüne de dikkat çekmiştir. Trump’ın başkanlığı periyodunda dünyada neler yaşandı ve nasıl bir siyaset izlediğini ana baylıklarıyla bakmak gerekli:

-Donald Trump idaresi, ulusal çıkarları ön planda tutarak, çok taraflı mutabakatlar ve milletlerarası iş birliklerini sorgulamıştır.

– Transatlantik ittifak içerisinde farklılaşan çıkarlar ve özgür ticari kısıtlamaya yönelik artan yaptırımlar memleketler arası yapıdaki tek ses olma özelliğini kaybetmesine yol açmıştır.

– Sistemik ayrımcılık kapsamında, Trump idaresinin göçmenlik ve iç siyaset uygulamaları, sistematik ayrımcılığa ve insan hakları ihlallerine yol açtığı tarafında geniş çapta tenkitlere neden olmuştur.

– Amerika içerisinde “biz ve onlar” telaffuzları altında söz edilen kümeler ortasında siyahî ırk da yer almaktadır. Göçmenlik siyasetleri, bilhassa mülteci ve azınlık topluluklarına yönelik ayrımcılıkla ilişkilendirilmiştir. Bu devirde, Trump, medya ve basın organlarını sıkça maksat almış ve “sahte haber” olarak isimlendirdiği haberlerle çaba etmiştir.

Trump’ın Başkanlığı sırasında ortaya çıkan COVID-19 pandemisi ise dünya genelinde ve ABD’de büyük bir kriz yarattı. 2019 yılında tüm dünyayı tesiri altına alan COVID-19 salgını, demokratik devletlerin başarısızlığını ortaya koyarak, hudutların daha bariz hale gelmesine ve bencil davranışların daha ön plana çıkmasına yol açtı

– Donald Trump’ın Müslümanla yönelik artan aksiyonları, İslamofobinin yükselişi, ayrımcılık ve ırkçılığın yükselişinin bir sonucu olarak görüldü.

TRUMP BİRİNCİ PERİYOTTA TÜRKİYE’YE NASIL BAKTI?

Trump, Türkiye ile âlâ bağlar kurmaya çalışsa da, 4 yıllık mühlet içerisinde ülkeye yönelik artan yaptırım aksiyonları ve sert telaffuzları ile dikkat çekti.Trump periyodunda Türk-Amerikan bağlarının kurumsal yeri hayli zayıfladığine ait yorumlar yapıldı.

Trump’a selefi Barack Obama’dan miras kalan en kıymetli meselelerden biri, ABD’nin “DEAŞ/IŞİD ile mücadele” mazeretiyle Suriye’de YPG/PKK terör örgütüne verilen takviye oldu.

İkili bağlarda ön plana çıkan kıymetli bir bahis ise Rahip Brunson’ın tutuklanması olmuştur. Brunson davasında mahkeme, üç defa tahliye talebini reddedip 25 Temmuz 2018’de de Brunson’ın mahpus cezasını konut hapsine çevirince, periyodun Lider Yardımcısı Mike Pence ve Trump, Türkiye’ye yönelik yaptırım tehdidinde bulundu. 2018’de ise, Beyaz Saray, tekrar Brunson davası nedeniyle Türkiye’ye yönelik çelik ve alüminyumda gümrük vergisinin iki katına çıkarıldığını duyurmuştu.

TRUMP İLE S-400 KRİZİ YAŞANDI

Washington ile Ankara ortasında son yılların en derin krizi, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini almasıyla başladı. Bu periyotta yaşanang elişmeler ana başlıklarıyla şöyle oldu:

– NATO üyesi olan Türkiye’nin NATO üyesi olmayan bir ülke ve hatta en büyük tehdit olarak tanımlanan Rusya ile yaptığı S-400 muahedesi, ABD tarafından büyük bir yaptırım (CAATSA) ile sonuç buldu.

– Pentagon, 17 Temmuz 2019’da Kongre’nin baskısıyla Türkiye’nin F-35 savaş uçağı programı iştirakini askıya aldığını açıkladı. Donald Trump, Türkiye’ye yönelik olumlu yaklaşımına karşın 4 yıllık misyon sürecinde, ikisi Brunson davası, ikisi S-400 alımı, biri de YPG/PKK’ya yönelik operasyonlar olmak üzere “Türkiye’ye 5 defa yaptırım uygulamış ABD Başkanı” olarak tarihe geçti.

– İkili münasebetlerin geleceğine en büyük darbe ise FETÖ olayları tarafından gerçekleşmiştir. 15 Temmuz 2016 askeri darbe teşebbüsüne kadar varan faaliyetleri de iki ülke ortasındaki ilgilerde 4 yıl boyunca masaya gelen husus oldu. Fethullah Gülen Terör Örgütü (FETÖ) kurucusunun ABD’den iadesi 7 sefer istenmesine karşın olumsuz sonuçlanmıştır. Hasebiyle, Trump’ın, Türkiye’ye yönelik olumlu yaklaşımına karşın iki ülke ortasında son yılların en derin çatlakları ve en çalkantılı alakaları Trump devrinde meydana geldi.

BİDEN VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Demokrasi başlığı altında değerli teşebbüslerde bulunan ABD’nin 46. Başkanı Joe Biden, küresel meseleler karşısında daha etkin rol oynayan çok taraflılığı ve milletlerarası ittifakları tekrar canlandırma gayreti içinde bulunan, NATO ve öteki memleketler arası tertiplerle iş birliğine değer veren bir önder olDU.

Biden idaresinin Müslüman dünyaya yaklaşımına (örneğin Trump periyodu seyahat kısıtlamalarının kaldırılması) ve İran’la nükleer mutabakata dönme konusuna daha olumlu bakması değerli gelişmeler ortasında yer almıştır.

Joe Biden ile Türkiye ortasında Trump idaresine göre daha uyumlu iş birliği ön plana çıkarken, dönemsel olarak yaşanan değerli ayrışmalarda dikkat çekmektedir. Örneğin, Biden, Ocak 2020’de New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşme sırasında, demokratik yollarla misyondan uzaklaşması için Türk muhalefetini destekleyebileceklerini söz etti.

– Trump idaresinde olduğu üzere Joe Biden ve grubu de Türkiye ilgilerde en kıymetli sorun olarak Rusya Federasyonu’ndan alınan S-400 hava savunma sistemlerini görüyor. Biden devrinde de en güç başlıklardan biri S-400 sorunu olmuştur. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini alması üzerine, ABD Türkiye’yi evvel F-35 savaş uçağı programından çıkardı ardından de CAATSA yaptırımlarını uyguladı.

KAMALA SEÇİLİRSE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?

Türk-Amerikan alakaları önümüzdeki periyotta geçmişte yaşanan krizlerin giderilmesine yönelik seyir izleyebilir.

Donald Trump ve grubunun öngörülemez, tek taraflı ve birden fazla vakit ideolojik yaklaşımlarının ön plana çıkmasından ötürü, Joe Biden’ın adayı olan Kamala Harris’in koltuğa geçmesi sonucunda Türkiye ile ilgilerinde daha yeterli olacağı tarafındaki algı ön plana çıkmaktadır.

– Trump, Suriye’de, Türkiye’nin hudut ötesi operasyonuna yeşil ışık yaktı ve Türkiye’ye süreksiz bir avantaj sağladı lakin sonuçta Suriye’yi de Rusya’ya bıraktı. NATO içinde bir çatlak istemeyen Biden idaresi ile tıpkı görüşte yer alan Harris idaresinin varlığı Türkiye için daha kıymetli olarak görülüyor.

Sözde Ermeni Soykırımı savlarına yönelik politikilar, F-35’lerin satışı, S-400’ler konusunda uygulanan yaptırımlar, FETÖ’cülerin iadesi, Kıbrıs Sorunu ve beraberinde İsrail’e yönelik artan ABD takviyesi en kıymetli başlıklar ortasında yer alacak. Trump’ın Ukrayna Savaşı’nı bitirmeye yönelik artan telaffuzları Ankara’nın dikkatini çekerken, ABD’nin İsrail’e yönelik tavrı da yakından izlenecek değerli bir mevzu olacak.