0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

ABD Başkanı Joe Biden, Şubat 2023’te Ukrayna’ya yaptığı sürpriz dayanışma ziyareti sırasında Kiev sokaklarında yürürken hava saldırısı sirenleri çalıyordu.

Daha sonra “Bir şey hissettim, geçmişten daha güçlü bir halde. Amerika dünyanın yol göstericisi” diyecekti.

Dünya artık, Amerikalılar gelecek haftaki başkanlık seçimlerinde tercihlerini yaptıktan sonra, bu kendisini “yol gösterici” olarak gören ülkede kimin iktidara geleceğini merak ediyor.

Kamala Harris, “Bunlar çalkantılı devirler, Amerika’nın geri çekilemeyeceği net” diyerek Biden’ın ayak izlerini takip mi edecek?

Yoksa, “Küreselcilik değil, Amerikancılık” diyen Donald Trump mı lider olacak?

ABD’nin global nüfuzunun değerinin sorgulandığı bir dünyada yaşıyoruz.

Küresel güçler bildiklerini okuyor, otoriter rejimler kendi ittifaklarını kuruyor ve Gazze, Ukrayna ve başka yerlerdeki yıkıcı savaşlar Washington’ın oynadığı rolün bedeli konusunda rahatsız edici soruları gündeme getiriyor.

Bu çok kıymetli seçimin global sonuçları konusunda görüşlerini almak için mevzuya hakim kimi gözlemcilerle görüştüm.

Askeri güç

NATO’nun eski Genel Sekreter Yardımcısı Rose Gottemoeller, “Bunu yumuşatmam mümkün değil. Donald Trump Avrupa’nın kabusu. NATO’dan çekilme tehdidi hala NATO’daki herkesin kulaklarında yankılanıyor” diyor.

Washington’ın savunma harcamaları NATO’nın öbür 31 üyesinin askeri bütçe toplamının üçte ikisini oluşturuyor. ABD, NATO’nun ötesinde, ordusuna Çin ve Rusya da dahil takip eden 10 ülkenin toplamından daha fazla para harcıyor.

Trump, öteki NATO ülkelerini, Gayri Safi Yurtiçi Hasılalarının (GSYİH) % 2’sini oluşturan askeri harcama amaçlarını tutturmaya zorlama konusunda sert davranacağını vurguluyor.

Bu yıl prestijiyle yalnızca 23 ülke bu gayeye ulaştı. Lakin Trump’ın istikrarsız açıklamaları hala huzursuz ediyor.

Gottemoeller, Harris kazanırsa “NATO’nun elbet yeterli ellerde olacağına” inanıyor. Fakat bu noktada da bir uyarısı var.

“[Harris] Ukrayna’da zafere ulaşmak için NATO ve Avrupa Birliği’yle çalışmaya devam etmeye hazır olacak, fakat harcama konusunda Avrupa’ya baskıdan geri adım atmayacaktır.”

Ancak, Harris’in Beyaz Saray’daki takımı, ülkeyi ve dış politikayı Senato ya da Temsilciler Meclisi ile birlikte yönetecek.

Bu iki yasama kurumunun da yabancı savaşları desteklemeye, Demokrat üyelere kıyasla daha az meyilli olan Cumhuriyetçilerin eline geçme ihtimali var.

ABD’li kongre üyeleri dev yardım paketlerini geçirmekte giderek artan oranda isteksizleşirken, kim lider olursa olsun Kiev üzerindeki savaştan çıkış yolu bulma baskısının artacağı istikametinde bir beklenti var.

Gottemoeller ne olursa olsun “NATO’nun parçalanması gerektiğine inanmıyorum. Avrupa’nın ‘liderlik etmek üzere adım atması gerekecek” diyor.

Arabuluculuk

Bir sonraki ABD Başkanı, Soğuk Savaş’tan bu yana büyük güçlerin çatışması riskinin en yüksek seviyede olduğu bir dünyada çalışmak zorunda kalacak.

Uluslararası Kriz Grubu’nun Başkanı Comfort Ero “ABD, barış ve güvenlik sorunlarında hala en kıymetli aktör” diyor.

Ancak “Çatışmaları çözme gücü azaldı” diye de ekliyor.

Savaşları sona erdirmek giderek daha da zorlaşıyor.

Ero “Orta düzeydeki güçler yükselirken ve büyük güçler ortasındaki rekabet hızlanırken, ölümlü çatışmalar daha şiddetli oluyor” diye açıklıyor durumu.

Ukrayna’daki üzere savaşlar çok sayıda faklı gücü, Sudan’daki üzere çatışmalar ise rakip çıkarlara sahip bölgesel güçleri karşı karşıya getiriyor. Kimileri savaşa, barışa olduğundan daha bağlı durumda.

Ero, ABD’nin ahlaki üstünlüğünü de kaybettiği görüşünde:

“Küresel aktörler, ABD’nin Rusya’nın Ukrayna’da yaptıklarıyla, İsrail’in Gazze’de yaptıklarına farklı standartlarla yaklaşıldığını görüyor. Sudan’daki savaş vahim katliamlara sahne oldu lakin ikincil bir sorun üzere muamele gördü.”

Ero, Harris’in kazanmasıyla “şu anki idarede bir devamlılık olacağını”, Trump kazanırsa, İsrail’in “Gazze ve öteki yerlerde elinin daha da rahatlayacağını” ve Trump’ın “Kiev’i saf dışı bırakarak Moskova’yla bir Ukrayna mutabakatı yapabileceğini ima ettiğini” vurguluyor.

Harris, Orta Doğu konusunda Biden’ın İsrail’in “kendini savunma hakkına verdiği sıkı desteği” tekrar tekrar lisana getirdi. Lakin tıpkı vakitte “masum Filistinlilerin öldürülmesi durmalı” vurgusu da yaptı.

Trump da “Barışa geri dönüp, insanların öldürülmesinin durması vaktinin geldiğini” söyledi. Fakat başka yandan İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’ya “Ne gerekiyorsa yapmasını söylediği” belirtiliyor.

Cumhuriyetçi aday, arabulucu olmakla övünüyor. Suudi El Arabiya televizyonuna verdiği söyleşide “Orta Doğu’ya barış getireceğim, ve yakında” dedi.

Trump 2020 tarihli Abraham Anlaşmaları’nı da genişletme kelamı verdi.

Bu ikili muahedeler, İsrail ve birkaç Arap ülkesi ortasındaki ilgileri olağanlaştırdı. Lakin genel olarak Filistinlileri devre dışı bıraktığı için şu andaki eşsiz krize katkıda bulunduğu söyleniyor.

Trump, Ukrayna konusunda ise Vladimir Putin üzere güçlü önderlere hayranlığını hiç gizlemiyor.

Ukrayna’daki savaşı ve ABD’nin büyük askeri ve mali dayanağını sona erdirmek istediğini net bir biçimde söyledi. Son günlerdeki bir seçim mitinginde “Savaştan çıkacağız. Çıkmamız gerek” dedi.

Harris ise tam bilakis “Ukrayna’yla dayanışma içinde olmaktan gurur duyuyorum. Ukrayna’ya dayanak olmaya devam edeceğim ve Ukrayna’nın bu savaştan galip çıkmasını sağlamak için çalışacağım” dedi.

Ancak Comfort Ero, kim seçilirse seçilsin, dünyada işlerin daha berbata gidebileceğinden korkulu.

Pekin ile bağlantılar

Önde gelen Çin uzmanı akademisyenlerden Rana Mitter, Trump’ın, Çin’den ithal edilen tüm eserlere % 60 gümrük vergisi önerisi için “Onlarca yıldan bu yana global iktisada en büyük şok” yorumunu yapıyor.

Trump’ın “Önce Amerika” yaklaşımındaki en ısrarlı tehditlerden biri Çin ve öbür birçok ticaret ortağına yüksek maliyetler çıkartmak oldu.

Ancak Trump, Çin lideri Şi Jinping ile kendi güçlü şahsi bağını da övüyor.

Wall Street Journal gazetesine yaptığı açıklamada, Pekin Tayvan’ı bloke etmek için harekete geçerse askeri güç kullanmak zorunda kalmayacağını, zira “Çin başkanının kendisine hürmet duyduğunu ve çılgın olduğunu bildiğini” söyledi.

Ancak Harvard Üniversitesi’nde ABD-Asya münasebetleri üzerine çalışan İngiliz tarihçi Rana Mitter kimi farklılıklar görüyor.

Olası bir Harris başkanlığında “ilişkilerin şu andaki yerinden doğrusal bir formda ilerleyeceğini” söylüyor.

Ancak Trump seçilirse daha “öngörülemez bir senaryonun” gündeme geleceğine inanıyor.

Mitter, örneğin Tayvan sorununda Trump’ın Amerika’dan uzaktaki bir adanın yardımına koşup koşmayacağı konusundaki ikircikli tavrına dikkat çekiyor.

Çinli başkanlar hem Harris’in hem de Trump’ın başkanlığının kuvvetli olacağına inanıyor.

Mitter, müesses nizamdaki küçük bir kümenin “bilinen rakibin daha yeterli olacağını” düşünerek Harris’ten yana olduklarını belirtiyor.

Önemli bir azınlık ise Trump’ı, öngörülemezliği Çin’in faydasına olabilecek bir iş insanı olarak kıymetlendiriyor.

İklim krizi

Nelson Mandela tarafından kurulan dünya liderleri grubu Elders’ın başkanı, eski İrlanda Cumhurbaşkanı ve BM İnsan hakları Yüksek Komiseri Mary Robinson “ABD seçimi, iklim zorunlulukları ve tabiat krizi nedeniyle yalnızca ülkenin kendi vatandaşları değil, tüm dünya için büyük kıymete sahip” diyor.

“İklim değişikliğinin en makûs tesirlerinden kaçınmak ve Milton üzere yıkıcı kasırgaların norm olduğu bir geleceği önlemek için tek bir derecenin onda biri bile önemli” diye de ekliyor.

Helene ve , Trump bu iklim kriziyle uğraş için yapılan etraf planları ve siyasetleriyle “tüm vakitlerin en büyük dolandırıcılığı” diyerek dalga geçmişti.

Birçok kişi, Trump’ın birinci misyon devrinde yaptığı üzere 2015 tarihli Paris iklim muahedesinden çekilmesini bekliyor.

Ancak Robinson, Trump’ın güç kazanan ivmeyi durduramayacağına inanıyor.

“ABD’deki güç dönüşümünü durduramaz ve yeşil sübvansiyonlardaki milyarlarca doları geri getiremez. Ayrıyeten, yorulmak bilmeyen ve federal olmayan iklim hareketini de durduramaz.”

Robinson ayrıyeten bu bahiste kendi tavrını şimdi detaylı açıklamayan Harris’e “Liderlik göstermesi, son yıllarda büyüyen ivmenin üzerine koyması ve başka büyük kirleticileri harkete geçirmesi” daveti yapıyor.

İnsani liderlik

Martin Griffiths yakın geçmişe kadar BM’nin İnsani İşler ve Acil Yardım Koordinasonu’ndan sorumlu genel sekreter yardımcısıydı.

Aynı vakitte deneyimli bir çatışma arabulucusu olan Griffiths ABD seçimlerinin ülkenin yalnızca askeri ve ekonomik gücü değil, “dünya sahnesinde ahlaki üstünlük ile liderlerik etme potansiyeli” nedeniyle de kıymetli olduğunu söylüyor.

Harris kazanırsa daha umutlu olduğunu belirtiyor ve “İzolasyon ve tek taraflılıkla geçecek bir Trump başkanlığına geri dönüş, daha da derinleşen bir global istikrarsızlık vaat ediyor” diyor.

Ancak Biden-Harris idaresine tenkitleri de var.

Bu noktada Orta Doğu’da berbatlaşan durum konusundaki “isteksizliği” örnek gösteriyor.

Yardım kuruluşlarının yöneticileri Hamas’ın İsrailli sivilleri maksat aldığı 7 Ekim saldırısını tekrar tekrar kınadı.

Ancak birebir zamada ABD’ye Gazze ve Lübnan’daki sivillerin çektiği büyük acılara son vermek için daha çok şey yapılması davetinde da bulundular.

Biden ve üst seviye yetkilileri daima Gazze’ye daha çok yardım akışı daveti yaptı ve bu davetler bazen alanda fark yarattı.

Ancak, yardımın ve baskının asla kâfi olmadığını düşünenler de var.

Geçtiğimiz günlerde yapılan hayati değerdeki askeri yardımın kesilmesi tehdidi konusundaki karar, seçim sonrasına bırakıldı.

ABD, BM bütçesine en büyük takviyesi veren ülke. 2022’de 18,1 milyar dolarlık rekor bir bağış yapıldı.

Ancak Trump, birinci dönemirde kimi BM kurumlarına fon vermeyi kesmiş ve Dünya Sıhhat Örgütü’nden (WHO) de çekilmişti. Boşluğu doldurmak için başka bağışçı ülkeler devreye girdi. Trump’ın istediği de buydu.

Ancak Griffiths, ABD’nin hala vazgeçilemez bir güç olduğuna inanıyor.

“Küresel çatışma ve belirsizlik periyodunda, dünya ABD’nin sorumlu ve prensipli bir liderlikle ortaya çıkmasını bekliyor. Daha fazlasını talep ediyoruz. Daha fazlasını hak ediyoruz ve daha fazlasını ummaya cüret ediyoruz.