Aslında o devirde yaşadıklarım, şahit olduklarım, etrafımdaki insanların maruz kaldığı olaylardan yola çıkarak oluşturdum öykümü ve yeniden 70’li yıllardaki gerçek olaylarla bağladım. Ben Merzifon’da doğup büyüdüm ve 12 yaşımda ailemle birlikte 1976 yılında İstanbul’a taşındık. Şiddet olaylarının ağırlaşmaya başladığı yıllardı. Bir lisenin ortaokulu kısmının ikinci sınıfına kaydoldum. Liselilerle tıpkı binada farklı katlardaydık, iç içeydik yani. Anadolu’dan gelmişim, çocuk yaştayım bırakın sağ-sol kavramlarını oturduğumuz meskenden iki vasıta değiştirerek okuluma gitmeyi sıkıntı öğrenmişim. Liseli ağabeylerimiz bizleri toplayıp forumlara götürüyorlar, yürüyüşlere götürüyorlar, ister istemez kendinizi olayların içinde buluyorsunuz. Çatışmalara arbedelere şahit oluyorsunuz, yeri geliyor katılmak zorunda kalıyorsunuz, bilinçli-bilinçsiz ister istemez bir kesimi oluyorsunuz.  Tanıdığınız gencecik insanlardan kaybettikleriniz oluyor. Bir de şu boyutu var, akşam meskene döndüğümde gün içinde yaşadıklarımı ailemle paylaşmazdım, onlar da bir şey sormazlardı. Bunları çocuklarıma anlatırken hayretler içinde dinlediklerini fark ettim ve bir kitaba dönüştürmek geldi içimden. Kendi dağarcığımda birikenleri kahramanlarımın hayatlarını kurgulayarak söz etmeye çalıştım. 

-Şahin karakterinin yaşadığı içsel çatışmalar ve kararsızlıklar, senin hayatında da karşılaştığın zorluklardan mı besleniyor? Bilhassa 1970’lerin Türkiye’sindeki çalkantılı ortamı ve gençlerin bu periyottaki kimlik arayışlarını işlerken, şahsî tecrübelerin bu sürece ne kadar dahil oldu?

Çok hoş bir noktaya temas ettiniz. Memleketimdeyken 6-7 yaşlarımda, babamın dükkanının üst katında bulunan deponun küçük penceresinden bayram geçit merasimlerini seyrederdim ve askeri bandolara hayranlık duyardım. İlkokula başlayınca ben de trampet kadrosuna ve izci kulübüne dahil oldum. Atatürk sevgisiyle büyüdük ve küçük bir ilçe olan Merzifon’da herkes birbirini tanır, severdi. Yıllar geçtikçe orada da siyasi kamplaşmalar oldu lakin keskin çizgilerle ayrılmıyordu beşerler. Toplumun dini bedellerine, mezhep ayrımlarına dokunarak bu kamplaşmaları yarattılar memleketimde. ’76 da İstanbul’a geldiğimizde içinde bulunduğum etraftan, okul arkadaşlıklarımdan elbette etkilendim, tanımadığım, bilmediğim kavramlarla yüz yüze geldim. Paha yargılarım alt üst oldu.  Bir taraftan ailemde aldığım bedeller, bir taraftan türlü haksızlıklara maruz kalmış birçok beşerle tanışmam ve bir ortamı paylaşmam, uygun, berbat anlayışlarımı karmakarışık etti.  Oturduğumuz semtte de okulumun tam aksine karşıt görüşlü kümeler ağırlaşmıştı. Düşünebiliyor musunuz, 12-13 yaşlarında bir çocuğun akşamüzeri trenden inip meskenine yürürken önü kesiliyor, okuduğu okulun, anne babasının isimlerine kadar her şeyi bilen militanların tehditlerine maruz kalıyor. Sonraki gün de tam aykırısı görüşlere sahip bir lisenin orta kısmına okumaya gidiyor. İşte romandaki Şahin karakteri de bu çelişkilerden beslendi elbette.

1980 yılına kadar olan son on yıllık periyotta tam bağımsızlık, emeğe hürmet ve devrimcilik rüzgarları ülkemizde de esiyor, karşısında ise statükocu bir direnç buluyordu. Toplumda gelişen bu zıt kutuplar taban buldukça ve geliştikçe çatışmalar çok sert hale geldi. Bununla yetinilmedi ve daha tam kabuk bağlamamış yaralar deşilmeye başlandı ve etnik ayrılıklar ve mezhep çatışmaları da körüklenerek toplumun büyük bölümü bu çatışma ortamına dahil edilmeye çalışıldı. Basiretsiz siyasi önderler de ateşe körükle gittiler ve en sıradan beşerler dahi kendilerini ateş çemberinin içinde buluverdiler. Örneğin; Kahramanmaraş olaylarında, Çorum olaylarında ya da kahvehane taramalarında, işyeri bombalamalarında, intikam ve misilleme dertleriyle işlenen cinayetlerde sıradan beşerler da hayatlarını kaybettiler. Birçok aydın insan katledildiler. Romanım da o periyotta geçtiği için ferdî kıssalar devrin olaylarından yakinen etkileniyor. Okul arkadaşlarımdan, yaşadığım mahalledeki esnaf büyüklerimden, ufkumu açan dostluklarımdan, yakın etrafımdan izler taşıyor karakterlerim ve devrin akışından etkileniyorlar.

-Karakterler ortasında aile bağları değerli bir yer tutuyor. Şahin’in annesiyle olan bağı ve babasının yokluğu, onun karakter gelişiminde büyük bir tesir yaratıyor. Aile bağlantıları senin müelliflik sürecinde nasıl bir rol oynadı? Bu bağlamda kendi aile dinamiklerinin romana yansıdığını düşünüyor musun?

Romandaki karakterimin içine doğduğu ve yetiştiği aile ortamı benim aile ortamıma benzemiyor aslında. Elbette anne ve babamla sevgi, hürmet ortamında yetiştim lakin romanda anlatılandan farklıydı ailem. Lakin romandaki ana baba karakterlerimi oluştururken sevgili eşimin merhum ebeveynlerinden çok etkilendiğimi söyleyebilirim. Romandaki anne ve baba karakterleri onlardan izler taşıyor. 

-Romanın sonu okuyucuyu düşündüren ve tahminen de yanıtlanmamış sorular bırakan bir noktada. Bu şuurlu bir tercih miydi? Hayatın da tıpkı romanın üzere, her vakit net bir sonuca ulaşmadığını mı düşünüyorsun?

Romanımın geçtiği periyodu yaşarken, o yıllarda içinde yaşayan bizler, halkın her yaş kümesindeki bireyleri, birçok şeyin perde ardını göremedik. Görmemiz de mümkün değildi zati. Fakat yıllar sonra o denli şeyler açığa çıktı ki, bizler “Vay be!” diyerek bağladık başımızdaki soruların yanıtlarını. Resmi olarak “şu da şöyle olmuştur, filanca olaylar şu biçimde planlanmıştır” üzere bir açıklama yok elbette lakin okuyan, sorgulayan, düşünen beşerler öğrendikleriyle zihinlerinde birçok şeyi canlandırıp o periyotla ve askeri darbeyle ilgili bir yargıya varabildiler. Lakin dediğim üzere yıllar sonra. Tekrar de karşılığı olmayan binlerce soru var zihinlerde. Romanı hazırlarken, o periyottaki gerçek olaylarla ilgili birçok mecmua, gazete taradım, o yıllarda çeşitli olayların görgü şahitleri ve/veya mağdurlarının onlarca görüntüsünü izledim, dinledim. Romanımın sonu da bu açıdan yanıtlanmamış sorular bırakıyor diyebilirim, karşılıkları okuyucuya kalıyor.

-Romanda derin bir yalnızlık hissi var, bilhassa Şahin’in büyük kentteki yabancılaşması. İstanbul’da geçen bu yalnızlık teması, senin büyük kentteki tecrübelerinle kontaklı mı? Bu duyguyu yaratırken hangi ferdî ya da gözlemsel tecrübelerden yararlandın?

Evet, bu soruyla da hislerime tercüman oldunuz diyebilirim. ’76 da İstanbul’dayız, koskoca kentte tanıdığım hiç kimse yok, arkadaşım yok, gergin ve sert bir ortamın içinde bulmuşum kendimi. Sabahları meskenden çıkıp iki vasıta değiştirerek okula gidiyordum. Okul tüm gün eğitim veriyordu, öğlen tatillerinde konuttan getirdiğim azığımı alıp demiryolu işletmesindeki emekçilerin futbol maçını izlemeye giderdim. Genelde yalnız başıma takılırdım. Lise yıllarımda daha olgunlaştığım için arkadaş edinmeye başlamıştım, o hususta da seçici davranıyordum. Bu yalnızlık ve yaşından erken olgunlaşma hissini buna bağlayabiliriz.

Evet, ana çatışmalarından biri diyebiliriz. Şahin babasının vefatından sonra okulu bırakmayı düşünse de annesinin sert ve kararlı hali onu kendine getiriyor. Köklerine bağlı, baba ocağını hiçbir vakit söndürmeme gayesi var lakin büyük kentte kendisine, anne ve kardeşlerine daha yeterli bir gelecek hazırlama uğraşı en büyük motivasyonu oluyor.

-Şahin’in hayatında köydeki sade hayat ile kentteki karmaşa ortasında bir geçiş yapıyoruz. Bu iki dünya ortasındaki geçişi tasvir ederken neleri ön planda tuttunuz? Okuyucuya bu aksilik hakkında vermek istediğiniz ileti nedir?

Aslında 70’li yıllar bir değişim sürecinin birinci adımlarının atıldığı periyottu diyebiliriz. Kırsaldan kente birinci büyük göç dalgası o yıllarda başladı. Benim ailem de benim ve kardeşimin daha düzgün bir eğitim almamız için İstanbul’a göç tercihini yaşadılar. Bu göç aksiyonları beraberinde plansız yerleşimleri ve kenar semt kavramlarını yarattı büyük kentlerde. Devam eden on yıllarda da bu akım devam ediyor maalesef. Köylülük adeta ayıplı hale getirildi, köy nüfusu süratle üretimden koparıldı.

-Romanın dönüm noktalarından biri, 16 Mart 1978’deki bombalama olayı. Bu tarihi olayın romandaki yeri nedir? Şahin’in hayatına nasıl bir tesiri olduğunu düşünüyorsunuz?

16 Mart Beyazıt Katliamı, o yıllardaki en acı olaylardan biridir. Romanın da kırılma noktası ve ana karakterlerin yollarının kesiştiği olaydır. Şahin, bu bombalama ve silahla tarama olayının sıradan bir öğrenci aksiyonu olmadığına şahit oluyor ve bakış açısı değişmeye başlıyor. 

-Zehra karakteri, Şahin’in hayatına büyük bir değişim getiriyor üzere görünüyor. Zehra’nın Şahin üzerindeki tesirini nasıl kurguladınız? Bu alakanın romanın genel teması içindeki yeri nedir?

Bir erkek ve bayan ortasındaki çekimin genel bir tanımı yoktur. Birinci görüşte yahut bir ahizenin öteki ucundaki bir sesi birinci duyuşta karşınızdakinden etkilenebilirsiniz. Zihninizde yahut bilinçaltınızda sizi harekete geçirecek, hislerinizi kamçılayacak bir kavram vardır ve o kavramla karşılaştığınızı hissettiğinizde aşık olursunuz. Zehra’nın Beyazıt Katliamı sonrasındaki güçlü duruşu, yaralılara yardım için çırpınması ve kara gözleri Şahin’i çok etkiliyor. Zehra’nın sol görüşlü bir örgütlenme içerisinde faal bir rol üstlenmiş olması romanın genel temasını ve periyodun olaylarıyla temas kurulmasını sağlıyor.

-‘Kar Helvası’ romanında edebi olarak ilham aldığınız müellifler ya da eserler oldu mu? Bu romanı yazarken hangi kaynaklardan etkilendiniz?

Benim en beğendiğim roman çeşidi; bir vakit dilimini, bir periyodu, bir kesiti de içine alan, kurgusunu devrin olaylarına bağlayan, önde bir kurgu hikayeyi okuturken gerisinde de birçok şey öğreten romanlardır. Bunu çok yeterli yapan ustalarımız var, bu bağlamda; Zülfü Livaneli, Ahmet Altan, Ahmet Ümit, Ayşe Kulin, Buket Uzuner gibi bedelli müelliflerimizin stillerinden çok etkilendiğimi söyleyebilirim.

Fatih Onkar, ‘Kar Helvası’ ile okurlarını sadece bir periyodun acı dolu anılarına değil, tıpkı vakitte bireyin bu sıkıntı vakitlerde hayatta kalma çabasına, aidiyet arayışına ve kimlik bulma sancısına götürüyor. Gerçek olaylarla kurguyu iç içe geçirerek oluşturduğu bu dünya, onu okuyanlara tarihin bilinmeyen taraflarını öğretirken, tahminen de kendi iç çatışmalarına bir ayna tutuyor. Onkar, bireyin kendini toplumsal olayların gölgesinde nasıl var edebileceğini düşündürten bu yapıtla, Türk edebiyatına etkileyici bir eser kazandırmış durumda.

Bu hoş sohbet için teşekkür ederim.

Fatih Onkar, Kar Helvası romanını 4 Kasım’da Tüyap Kitap Fuarı’nda

Sokak Kitapları Yayınları standında imzalayacak.

Instagram

X

LinkedIn

Facebook

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio