0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

2024 yılı Nobel Ödülleri’nin farklı kategorilerdeki sahipleri bu hafta açıklanıyor.

Nobel Barış Ödülü’nün kazananı da Cuma günü duyurulacak.

Ödüllerin gerisindeki isimse, servetini buna adayan büyük iş adamı ve mühendis Alfred Nobel.

Dinamiti icat etmesiyle tanınan ve silah şirketine sahip olmasına karşın barış için ödül verilmesine öncülük eden Alfred Nobel’in hayatına dair bilinenleri derledik.

Servetini nasıl kazandı?

Alfred Nobel, 1833’te Stockholm’de bir mühendis olan Immanuel Nobel ile Andriette Ahlsell’in oğlu olarak doğdu.

Babası Immanuel, askerler için yastık ve can yeleği olarak da kullanılabilen özel bir sırt çantası icat etti ve bunun üzere diğer icatlarının da patentini aldı.

Ancak 1833’te iflas eden Immanuel, 1837’de alacaklılarından kaçmak için Rusya’nın St. Petersburg kentine gitti.

Sonraki beş yıl boyunca, aristokrat bir aileden gelen anne Andriette, Stockholm’da kalarak aileye bakmak zorunda kaldı ve bir bakkal dükkanı işleterek geçimini sağladı.

Ingrid Carlberg’in yazdığı biyografiye nazaran, hayatı boyunca 355 icadın patentini alan Alfred Nobel, ilkokulda öğrenme zahmeti çeken çocuklar için açılan bir sınıfa yerleştirilmişti.

Babası Immanuel Nobel, St. Petersburg’da Rus ordusuna mühimmat tedarik eden bir tesis kurdu ve Rus donanmasını deniz mayınlarını kullanmaya ikna etti.

Bu mayınlar, 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında St. Petersburg’u İngiliz savaş gemilerinin taarruzlarından korumak için kullanıldı.

Immanuel Nobel’in işleri düzgüne gitti ve 1842’de ailesi Rusya’ya gelerek ona katıldı. Burada Alfred ve kardeşlerine özel öğretmenler tarafından bilim ve çeşitli lisanlar öğretildi.

1850’de Immanuel, Alfred’i kimya eğitimine devam etmesi için Paris’e gönderdi.

Alfred Nobel burada nitrogliserinin mucidi İtalyan bilim insanı Ascanio Sobrero ile tanıştı.

Sobrero’nun icat ettiği güçlü bir patlayıcı sıvı olan nitrogliserin, uçucu özellikte olan baruttan birkaç kat güçlüydü.

Barut, ısı ya da basınç değişikliğine maruz kaldığında patlıyordu. Alfred Nobel, inançlı bir biçimde kullanılmasını sağlayacak bir icat geliştirirse bunun kârlı olacağını düşünüyordu.

1863’te, Kırım Savaşı’nın sona ermesiyle Rusya’daki işleri duran Immanuel Nobel iflas etti; bunun üzerine Stockholm’e döndü.

Immanuel ve oğlu Alfred, burada nitrogliserin üzerinde deneyler yapmaya başladılar.

Bir yıl sonra bu kimyasalın bulunduğu bir atölyede patlama oldu ve Alfred’in erkek kardeşi Emil de dahil olmak üzere birkaç kişi hayatını kaybetti.

Bunun üzerine Stockholm yetkilileri, kent sonları içinde patlayıcı unsurlarla deney yapılmasını yasakladı.

İkili atölyelerini Stockholm’ün dışındaki Vinterviken körfezine taşıdı.

Alfred Nobel, 1866’ya gelindiğinde nitrogliserini İsveççe’de “kieselguhr” olarak bilinen ince bir kumla karıştırarak sabitleştirmenin kusursuz bir yolunu buldu.

Bu karışım, çubuk formuna sokulabilen bir macun haline geliyordu.

Kayaların sondaj deliklerine yerleştirildiklerinde patlatılarak onları parçalayabiliyordu.

Nobel, bu yeni patlayıcıya “dinamit” ismini verdi ve 1867’de patentini aldı.

Dinamit, dünya çapında madencilikte, taş ocaklarında, inşaat yıkımlarında, bunun yanı sıra yol ve demiryolu imalinde kullanılmaya başlandı.

1898’deki İspanya-Amerika Savaşı sırasında “dinamit tabancası” olarak bilinen silahta kullanıldı.

Nobel Mükafatları nasıl verilmeye başlandı?

Alfred Nobel, 1896’daki vefatına dek 20’den fazla ülkede 90 fabrikanın sahibiydi.

Bir silah şirketine dönüştürdüğü İsveç demir ve çelik firması Bofors bunlardan yalnızca biriydi.

Rusya’daki kardeşlerinin yönettiği petrol işine yaptığı yatırımlardan da büyük bir servet elde etmişti.

Nobel, servetinin neredeyse tamamını (31.5 milyon İsveç kronu- 102 milyon TL); fizik, kimya, tıp yahut fizyoloji, edebiyat ve barış alanlarında insanlığa en çok katkıda bulunan şahıslara mükafatlar vermek emeliyle bir fona bağışladı.

Ödüllerin sahiplerini seçme misyonunu, 1884’te kendisini üye olarak kabul eden İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’ne verdi.

Öte yandan Nobel’in bu vasiyetine ailesi şiddetle itiraz etti.

Aile, fonu kurmaya çalışan Nobel’in asistanı Ragnar Sohlman’a karşı mahkemelerde dört yıl boyunca çaba verdi.

Nihayetinde İsveç hükümeti, bu sorunun Nobel’in hayatının sonlarına gerçek yaşadığı ve atlarının bulunduğu küçük Karlskoga kasabasındaki mahkemede karara bağlanmasına karar verdi.

İlk Nobel mükafatları 1901’de sahiplerine verildi.

Kazananların kişi başına aldığı 9 milyon İsveç kronu ödül, bu yıl 11 milyon krona yükseltildi.

Nobel Barış Mükafatı neden veriliyor?

1888’de Alfred Nobel’in öldüğüne dair bir tez duyan gazetelerin kusurlu bir biçimde onunla ilgili vefat ilanları yayımladığına ait teyit edilmemiş bir öykü var.

Nobel’in öldüğü kulağına gelen bir Fransız gazetenin mucit için “ölümün tüccarı” benzetmesini yaptığı, Nobel’in de vicdanını rahatlatmak için her yıl verilecek barış mükafatını başlattığı öne sürülüyor.

Gerçek olması ihtimali daha yüksek olan diğer bir açıklama da var:

Alfred Nobel, Bertha Kinsky von Chinic und Tettau isimli (daha sonra ismi Kontes Bertha von Suttner oldu), barış yanlısı ünlü bir Avusturyalı müellifle arkadaştı.

Nobel, çok satan “Silahları Bırakın” kitabının da müellifi olan bayanı bir devir sekreteri olarak işe almıştı.

Evlenmek için yanından ayrıldıktan sonra da Nobel, yıllar boyunca Bertha von Suttner’le irtibatta kalmayı sürdürdü.

Nobel’in barış hareketine bağış yapmak yerine barışa adanan özel bir ödül verilmesine öncülük etmesinde, Bertha von Suttner’le olan arkadaşlığının tesiri olduğu düşünülüyor.

Nitekim 1905’te birinci Nobel Barış Mükafatı, “savaşın dehşeti karşısında gösterdiği yüreklilik” nedeniyle Bertha von Suttner’e verildi.

Nobel Barış Mükafatı alan kişi ve kurumlar ortasında Rahibe Teresa, eski ABD liderleri Barack Obama ve Jimmy Carter; Avrupa Birliği; Birleşmiş Milletler ve o zamanki Genel Sekreteri Kofi Annan üzere isimler bulunuyor.