Ortak Türk Alfabesi Bağlantısı Kolaylaştıracak

Türk dünyasının bilimsel araştırma merkezi olan ve Kazakistan'ın başşehri Astana'da yer alan Türk Akademisinin Lideri Prof. Dr. Şahin Mustafayev, Türk Devletleri Ortak Alfabe Komitesi'nin 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi üzerinde uzlaşmasının Türk halkları ortasında irtibatı kolaylaştıracağını belirterek, "Türk dünyasının dil ve manevi birliği için çok değerli bir adım oldu." dedi.

Mustafayev, 6 Kasım'da Kırgızistan'ın başşehri Bişkek'te gerçekleştirilecek Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) 11. Devlet Liderleri Doruğu öncesi AA muhabirine yaptığı açıklamada, bu yıl Türk Akademisi'nin kazandığı en büyük muvaffakiyetin Ortak Türk Alfabesi'nin kabul edilmesi olduğunu söyledi.

"Türk halklarının birbiriyle çok kolay bir biçimde bağlantı kurması, kültür açısından bütünleşmesinin birinci şartı Ortak Türk Alfabesi'dir." diyen Mustafayev, Ortak Türk Alfabesi ile ilgili sürecin Türk dünyasında yeni başlatılan bir süreç olmadığına dikkati çekerek, şöyle konuştu:

"Türk dünyası, 19. yüzyılda bir çağdaşlaşma sürecine girdikten sonra Türk halklarının aydınları ortak alfabe problemi üzerine düşünmeye başladılar. O vakit Arap alfabesi tüm Türk halklarında ortak alfabe olarak kullanılıyordu. Lakin Arap alfabesi tam olarak Türk lisanlarının fonetik sistemini yansıtmıyordu. Sistematik süreç ise 1926'da başladı. O vakit Türkiye Türkleri hariç Türk halklarının büyük çoğunluğu Sovyetler Birliğinin içinde yaşıyordu. 1926'da Bakü'de Türk dünyasının ünlü lisan bilimcilerinin iştirakiyle 1. Türkoloji Kurultayı yapıldı. Arap alfabesinden ortak Latin alfabesine geçiş sürecinde bu kurultayın büyük bir rolü ve ehemmiyeti oldu."

Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün inisiyatifiyle 1928'de yapılan lisan ıslahatı ile Türkiye Türklerinin Latin alfabesine geçtiğini, 1929'dan itibaren ise Sovyetler Birliği'ndeki Türk halklarının da ortak Latin alfabesini kullanmaya başladığını anlatan Mustafayev, "1939'da o dönem Sovyetler Birliğinin lideri (Josef) Stalin rejiminin baskılarıyla (Latin alfabesi ile ilgili) bu süreç durduruldu. Sovyetler Birliği'ndeki Türk halkları çoğunlukla Kiril alfabesine geçmek mecburiyetinde kaldılar." sözlerini kullandı.

Mustafayev, 1991'de Sovyetlerin dağılmasıyla Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan'ın yine bağımsızlıklarını kazandıklarını anımsatarak, "O vakitten itibaren bu husus (Ortak Türk Alfabesi) ebediyen gündemdeydi ve bilim adamları ortasında tartışılıyordu." dedi.

Türk lisanlarının hepsinin tıpkı kökten geldiğini ama kimi lisanların ortasında fonetik farklılıklar olduğunu belirten Mustafayev, şöyle konuştu:

"Bu farklılıkları bir ortaya getirip tıpkı alfabe çerçevesinde birleştirmek için çok uğraş sarf edildi. Lisan bilimcilerimiz daima bu husus üzerinde çalışmaya devam ettiler. Gün geldi 2022'nin eylül ayında Bursa'da Ortak Türk Alfabesi ile ilgili bir çalıştay yapıldı. Bu çalıştay Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Kurulu teşebbüsüyle düzenlendi. Burada çok kıymetli kararlar alındı. Bu kararların biri de Türk Akademisi bünyesinde Ortak Türk Alfabesi Komitesinin oluşturulması oldu."

Mustafayev, bu kurulun en önemli misyonunun ortak Türk alfabesi projesi geliştirme olduğunu belirterek, "Türk Akademisi olarak bu bahiste çalışmalarımıza başladık. Bu işi Türk Dil Kurumu ve Türk Devletlerindeki mevcut olan lisan bilimi enstitülerinin işbirliğinde gerçekleştirdik. Komitenin birinci toplantısını 2023'ün mayıs ayında Astana'da, ikincisini ise bu yıl mayıs ayında Bakü'de düzenledik. Bu ikinci toplantıda komitedeki ülkelerin temsilcileri ile lisan bilimcilerinin durumlarının oldukça birbirine yaklaştığını hissettik. Eylül ayında da kurulun üçüncü toplantısını yeniden Bakü'de düzenledik. Bu toplantıda 34 harften ibaret bir ortak Türk alfabesi projesi kabul edildi." biçiminde konuştu.

Türk Dünyası Ortak Alfabe Komitesi'nin TDT tarafından oluşturulan resmi bir komite olduğunu ve münasebetiyle alınan kararların da resmi sıfat taşıdığına işaret eden Mustafayev, "Bu ortak alfabe projesi devletlerin ilgili kurumlarına sunuldu. Bundan sonraki süreç devletlerimizin ve parlamentolarımızın sorunu. Zira lisan sorunu devlet sorunudur. Her devlet kendisi karar verecek." değerlendirmesinde bulundu.

Mustafayev, kelam konusu ortak alfabede mevcut tüm Türk lisanlarının ses zenginliğini yansıtan bir çerçeve alfabe olduğunu kaydederek, "Latin alfabesine geçecek Türk halkları bu çerçeve alfabeyi kullanarak kendileri için uyumlu bir alfabe düzenleyebilecekler. ve bu alfabe öbür Türk halklarıyla uyumlu bir alfabe olacak. Türk halkları ortasındaki irtibat için bu çok kıymetli zira her bir Türk lisanında yazılan metinler tüm Türk halkları için anlaşılır olacak. Türk dünyasının dil ve manevi birliği için çok değerli bir adım oldu." tabirlerini kullandı.

Türk Akademisi olarak buna öncülük etmenin sevincini yaşadıklarını belirten Mustafayev, "Akademi olarak öteki kardeş kuruluşlarımızla birlikte bu hususta çok gururluyuz. Çoğunlukla aldığımız yansılar çok olumlu. Beşerler takdir ediyor, seviniyor. Bu umut verici bir şey. Zira Türk dünyasının kültürel, lisan ve edebiyat bakımından bütünleşmesinde bu çok değerli." dedi.

Mustafayev, bunun yanı sıra Türk dünyasının önde gelen bilim insanlarının misyon yaptığı akademi bünyesinde 30'dan fazla proje geliştirdiklerini lisana getirerek, "Türk Akademisi'nin çalışma programı çok geniş ve kapsamlı. Türk lisanlarının problemi bizim programda çok kıymetli bir yer tutuyor fakat tıpkı vakitte bizim için Türk halklarının ortak tarihi, arkeolojisi, Türk dünyasının büyük şahsiyetleri, 19. ve 20. yüzyılın başlarında Türk dünyasında aydınlanma süreci üzere mevzular da çok kıymetli." diye konuştu.

Ayrıca Türk dünyası için şimdiki olan mevzular üzerine de çalışmalar gerçekleştirdiklerini vurgulayan Mustafayev, şunları kaydetti:

"Türk dünyasının entegrasyonu yalnızca lisan ve tarih üzerine kurulamaz. Burada iktisat ve askeri alanlar başta olmak üzere öteki alanlarda işbirliği olması çok kıymetli. Bu mevzuda bunların bilimsel altyapısının hazırlanması açısından Türk Akademisinin bir misyonu var. Geçen sene prestijiyle sektörel yıllık raporlar hazırlamaya başladık. Türk devletlerinin iktisadı, su sorunu ve besin güvenliği alanında bilimsel raporlar hazırladık."