0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

İşte o yazı;

10 Ekim Perşembe sabahı Nobel Edebiyat Ödülü’nün açıklanmasına birkaç saat kala, Avrupa saatiyle saat 13.00’ü beklerken, kulaklığımı takmış, bir iki günden beri yaptığım üzere Tolstoy’un “Savaş ve Barış”ını dinliyordum oturduğum koltukta. İsveç televizyonu her sene bu saatte mükafatın açıklandığı İsveç Akademisi’nde canlı yayına geçer. Mükafatın açıklanmasından bir saat evvel başlayan programda, birkaç müellif ve eleştirmen stüdyoya gelir, ödül üzerine konuşur, geçmiş yıllarda ödül alanlarla ilgili anekdotlar anlatılır, saat yaklaşınca da stüdyodakiler varsayımlarda bulunurlar. Bu ortada geçmiş yıllarda yanlışsız varsayım yapmış olanların kısa görüntülerini da gösterirler. Anlayacağınız, her yılın Ekim ayının birinci perşembesi bu ülkede Nobel Edebiyat Ödülü’nden öteki pek bir şey konuşulmaz.

Saat yaklaştıkça daha çok yürürken ve yemek yaparken dinlediğim “Savaş ve Barış”ın da birinci cildinin 30 küsur saatlik dinleme maratonunun sonuna geliyordum yavaş yavaş. Petersburg ile Moskova sosyetesinde kazan fokur fokur kaynıyor. Bir yandan da Napolyon’un ayak sesleri duyuluyor uzaktan ancak bu “tehlike” sosyetenin pek umurunda değil. Onlar her şeyiyle “Fransız” yaşıyorlar bu ülkede. Petersburg’ta soylular neredeyse kendi lisanlarını unutmuş, birbirleriyle Fransızca konuşuyorlar. Hayatlarına bu kadar nüfuz etmiş bu kültürün sahipleri, onlara bu kadar hayranlık besleyen bir millete kolay kolay ziyan veremezler! Ha Fransızlar ha Rus aristokrasisi, kendilerini onların bir kesimi olarak görüyorlar.

Nataşa, Kuragin’le karşılaştıktan sonra nişanlısı Prens Andrey’den birazcık soğumuş, fakat ikisinden de vazgeçmiyor, sonunda tercihini daha evvel evlenmiş ancak evliliğini herkesten saklamış olan Kuragin’den yana yapar, onunla kaçmayı düşünürken Sonya onu ele verir, Prens Adrey dönünce de Nataşa fare zehriyle intihara kalkışır, Andrey Nataşa’ya mektuplarını iade eder, Nataşa bitkin, Piyer bütün olup bitenleri suhulete kavuşturmak için bir oldukça uğraştıktan sonra gece Moskova sokaklarına çıkar, pırıl pırıl gökyüzünde, büyük bir felaketin habercisi olan 1812 yılının Kuyrukluyıldızını orada pırıl pırl parlarken görür.

Napolyon’un yaratacağı “1812 faciası” çıkmış yola; Kılıçdaroğlu’nun tabiriyle “geliyor gelmekte olan!”

*

Biraz sonra yüz on dört sene önce Tolstoy’un alamadığı, 2024 Nobel Edebiyat Mükafatı açıklanacak. Fakat benim aklım fikrim Tolstoy’un bu muazzam, anıtsal yapıtında. Günlerdir kurduğu o görkemli sofraları, kumar masalarını (“Yalnız budalalar bahtlarına güvenerek kumar oynar” kelamı bu romanda geçer), o inanılmaz av sahnelerini, o canlı savaş tasvirlerini, mesela bir opera gösterisi sırasında insanların fısıldaşarak beşere ilişkin bir zaafı, bir meziyeti faş ederken büyük bir psikologmuşçasına bize göstermesini dinliyorum hayranlık ve şaşkınlıkla… Birkaç yüz sayfa evvel geride kalmış o edebiyat tarihinin en muazzam sahnelerinden birisi olan Nataşa’nın dansı sahnesi mesela…

Aristokratlar Rusya’da Avrupalılar üzere yaşıyor, onlar üzere yemek yiyor, onlar üzere operaya, tiyatroya gidiyor, onlar üzere balolarda uzunluk gösteriyor, onlar üzere ava çıkıyor, kumar oynuyor, evleniyor, savaşa gidiyor; alt sınıf olan Rus köylüsü ise -ki Tolstoy’un anlattığı devirde kölelikten kurtulmaları için daha elli sene beklemeleri gerekecek- birer serf, yani köle olarak, hayatlarını sürdürüyorlar

Beni ve o kitabı okumuş herkesi etkileyen ve İngiliz kültür tarihçisi Orlando Figes’in hacimli kitabına ismini veren “Nataşa’nın Dansı” sahnesi bir av partisi sonrasında yaşanıyor. Av dönüşü Nataşa’nın “Dayısı” onu, Rostov ile kardeşi Nikola’yı kendi ahşap kulübesine davet eder. “Dayı” burada kendi serflerinden Anisya isimli genç bir köylü bayanla yaşamaktadır. Anisya onlara bir tepsi dolusu yiyecek getirir. Hepsi kurt üzere acıkmıştır. Burada da Tolstoy’un büyük bir zevkle anlattığı yemek bahsi geçer, çünkü bayanın getirdiği tepside, mantar turşusu, ayran, çavdar ekmeği, ballı şekerlemeler, konserveler, köpüklü bal likörü, bitki konyağı ve her sofranın olmazsa olmazı votka çeşitleri vardır. Onlar yemek yerlerken içerden kolay bir halk baladının nağmeleri duyulur. Balalayka köylü müziğidir Rusya’da, bizim türkülerimize emsal, soyluların bu müzikle pek alakası yok fakat müzik Nataşa’nın ilgisini çeker. Dayı bunu fark edince gitarını ister, Anisya’ya göz kırparak balalayka ritminde bir müzik çalmaya başlar. Dayı müzik eşliğinde bir de köylü müziği terennüm eder. Müzik ve müzik Nataşa’nın çok güzeline masraf, “Dayı” onu müziğe katılmaya davet eder. Nataşa “omuzlarındaki şalı atar, Dayı’nın önünde eğilir, ellerini beline koyup omuzlarını oynatır ve poz” verdikten sonra müziğin ritmine uygun olarak tıpkı bir köylü bayanı üzere dans etmeye başlar. O denli doğaçlama… Tolstoy, buna “Rus ruhu” der işte. Bu ruh ansızın “göçmen bir Fransız mürebbiye tarafından eğitilmiş” olan bu “ince, zarif” küçük kontesi canlandırmış, tıpkı bir köylü üzere onu orada bilmemesi gereken bir dansa kaldırmıştır. Tolstoy bu sahnede eğitim ve toplumsal sınıf olarak çok uzak olduğu köy kültürüne Nataşa’nın içgüdüsel olarak nasıl bu kadar çabuk ahenk sağladığını bu “ruha” sahip olmasıyla açıklar bize.

Horhor’dan aldığı bir eski vakit yağlı boya portreyi “paşa dedem” diye konutunun duvarına asan devlet eliyle zenginleşmiş bizden “asilzadelerin” oynak bir köy havasını duyunca tıpkı Kezban Yenge, Ezo Gelin üzere kalkıp gerden kırarak oynadıklarını düşünsenize. “Türk ruhunu” bizim romanlarıızda bile geçmeyen bu türlü bir sahnede aramalı mıyız sizce?

*

İsveç televizyonda üç konuk iddialarını sıralamaya başladı. Benim aklım ise daha çok Tolstoy’a neden Nobel’i vermediklerinde.

Tolstoy, Avrupa’da edebiyat piyasasına girişini Turgenyev’e borçludur. “Savaş ve Barış”ın Avrupa’da okurların dikkatini çekmesi yeniden Turgenyev sayesinde olmuştur.

Bir Çingene müzikçinin peşine takılarak Avrupa’yı mesken tutmuş birinci Rus olan İvan Turgenyev, dostlarını demesiyle “Rus aydınlarının büyükelçisi” üzere çalıştı yıllarca orada. Maksim Kovalevski’nin dediğine nazaran, “Bir halde edebiyat, sanat ya da müzikle kontağı olup da Turgenyev’in faydasının dokunmadığı tek bir Rus erkeği ya da bayanı yoktur.” O, “Rus sanatkarlarının Paris kulübünün sekreteri üzere çalışır, yapıtlarının sergilenmesini sağlar, Paris basınına onları tanıtıcı yazılar gönderir, ona başvuranlara referans mektuplarını müellif, muhtaç durumda olduğunu gördüklerine çoklukla karşılıksız para verir,” Rusya’ya dönerlerken karşılarına çıkan bütün pürüzleri giderirdi.

“Savaş ve Barış” birinci baskısını 1867 yılında yaptı Rusya’da.

Muhtemelen Tolstoy anıtsal romanını yazarken, Turgenyev’le ortaları bozuktu. Orlando Figes bu küslüğü, “kişilik çatışmasına” bağlar. Turgenyev, Tolstoy’dan on yaş büyüktü ve ona bir “baba” üzere şefkatle yaklaşıyordu. Onu çok beğendiği halde yeniden de yazdıklarında daima bir kusur arardı. Figes bunu da “kıskançlıkla” açıklar. Bu durum da o sırada genç bir muharrir olan Tolstoy’u bir epey incitmiştir. Bu yüzden ortalarında ağız dalaşı eksilmez lakin çabuk da barışırlardı. Derken bel altı bir vuruş gelir Tolstoy’dan, kızının gayrimeşru olduğunu söyler Turgenyev’e ve serflerine karşı olan tavrını alaya alır. Halbuki Tolstoy’un da serfleri vardır ve o serf bayanlardan birkaç gayrimeşru çocuğu da dolaşıyor ortalıkta. Tolstoy’un bu davranışı ortalarındaki bütün ilgiyi koparır. Küskünlükleri tam 17 sene sürer. “Savaş ve Barış” yayınlandıktan bir sene sonra Turgenyev onu okur. Adeta nutku tutulur, bu ne muazzam kitaptır böyle! Çarpılır. Sonraki on yılda romanı tam altı defa daha okur. Avrupa’da tanıdığı bütün muharrir dostlarına, edebiyat eleştirmenlerine, tesirli şahsiyetlere bu şahesere dair mektuplar yazmaya başlar. Ona nazaran bu roman on dokuzuncu asrın en büyük romanıydı, bütün dünya bunu bilmeliydi! Herkes bu romanın kendi ülkesinde yayınlanması için elinden geleni yapmalıydı!

Turgenyev, Avrupa’daki etrafları ürkütmemek için, bu devasa romandan evvel Tolsoy’un “İki Hafif Süvari”sinin çevrilmesini ve bir mecmuada yayınlanmasını sağlar. “Savaş ve Barış’a altlık” olarak düşündüğü bu küçük kitaba daha çok ilgi uyandırmak için bir de önsöz müellif. Kitap Fransızların ilgisini pek çekmez, kimse de “Savaş ve Barış”ı Fransızcaya çevirmek için bir teşebbüste de bulunmaz. Bunun üzerine Turgenyev, içindeki bütün felsefi kısımları çıkararak, salt kıssa olarak romanı kendisi Fransızcaya çevirmek ister fakat Tolstoy’la ortaları hâlâ limoni olduğundan bu işe girişmez.

Nisan 1878’de Tolstoy, Paris’te bulunan Turgenyev’e bir mektup muharrir. Ortalarındaki hasımlığı son vermektir maksadı. Mektubuna onun âlâ yanlarını anlatarak başlar, “edebi şöhretimi sana borçluyum” der mektubunda. Eğer onu bağışlamaya hazırsa, ona verebileceği bütün dostluğunu vermeye hazır olduğunu bildirir. Turgenyev’in karşılığı da birebir derece nazik olur, ona nazaran ortalarında hiçbir hasımlık yoktur. Turgenyev iki ay sonra Rusya’ya dönünce direkt Tolstoy’un konutuna sarfiyat.

Ertesi sene, “Savaş ve Barış” St. Petersburg’ta Fransızca olarak basılır. Turgenyev, yayıncıdan hemen on nüsha ister. Daha sonra peş peşe yeni siparişler verir, toplam beş yüz nüshayı Paris’teki en tesirli edebiyat dostlarına, yayıncılara ve eleştirmenlere dağıtır. Roman bir oldukça kısaltılarak çevrilmiştir, bu hali Fransızların pek güzeline gitmeyebilir diye muharrir dostu Tolstoy’a. Lakin sorun değil, o romana çok güveniyor.

“Savaş ve Barış” onun için neredeyse tek kıymetli bir uğraştır artık. Katıldığı her davette, karşılaştığı her dostuna, fırsat buldukça bu romandan bahsetmeye başlar. Birçok kişi romanın ismini birinci kere ondan duyar. Renan, Taine, Anatole France ile yakın dostu Gustave Flaubert bu romanı biraz da Turgenyev’in zoruyla okur. Onun için en kıymetli ölçü Flaubert’in kanaatidir. Nihayet, 1880’de ondan bir mektup alır. Flaubert mektubunda, “Tolstoy’un romanını okumamı sağladığın için sana teşekkür ediyorum” dedikten sonra şunları müellif:

“Birinci sınıf. Ne harikulade ressam ne fevkalade psikolog! Birinci iki cilt şahane; lakin üçüncü üzücü halde dağılıyor. Kendini tekrarlıyor ve ideoloji yapıyor! Aslında oraya kadar insan yalnızca doğayı ve insanlığı görmüşken, karşısına şahsen adam, müellif, Rus açık seçik çıkıyor. Bana o denli geliyor ki yer yer birtakım Shakespeare ögeleri taşıyor. Okurken hayranlık çığlıkları attım, hem de o kadar uzun olmasına karşın! Bana muharriri anlat. Bu birinci kitap mı?”

Turgenyev ona şu yanıtı verir:

“Hoşsohbet aziz dostum,

Mektubunun ve Tolstoy’un romanı hakkında söylediklerinin bana ne kadar keyif verdiğini varsayım edemezsin. Senin beğenmen ona dair fikirlerimi doğruluyor. Evet, büyük yeteneğe sahip bir kişi ve zayıf noktaya isabetle parmak basmışsın: Kendince bir felsefi sistem de kurmuş; tıpkı vakitte mistik, çocuksu, haddini bilmez istikametler taşıyor ve üçüncü cildi feci halde bozmuş. (…) Eleştirmenlerin ne diyeceğini bilmiyorum. Kitabı Daudet ile Zola’ya da gönderdim. Ancak benim açımdan sıkıntı hal olmuştur. Flaubert bu türlü buyurdu! Gerisinin değeri yok.”

*

Turgenyev, arkadaşı Tolstoy’un romanını Paris’teki edebiyat mahfillerine tanıtmak için canla başla çalışırken, tıpkı sırada tekrar bu kentte Alfred Nobel isminde İsveçli bir kimyager, “dinamiti” icat etti. Dinamit, dünya çapında madencilikte, taş ocaklarında, inşaat yıkımlarında, yol yapmında, tünel açmada, demiryolu inşaatında, daha sonra da silah olarak kullanılmaya başlandığında Tolstoy derin bir ahlak krizinin girdaplarında kulaç atmaktadır. Artık “Savaş ve Barış”, “Anna Karenina” üzere hacimli romanlar yazmayacak, İsa’nın ahlaki öğretilerini yorumlayacak, dindar bir “anarşist” üzere davranacak, etrafına her gün biriken müritlerine vaazlar verecek, tıpkı bir pir üzere dergâhı olan geniş çiftlik meskeninde, malını mülkünü köylülere dağıtarak, ahlaklı bir Hıristiyan üzere “Tolstoyculuğun ilkelerini” etrafa yayacak.Tolstoy’un geniş soluklu edebiyattan vazgeçmesi (küçük novellalar yazmaya devam ediyordu çünkü) o sırada guttan mustarip, kanserle boğuşan ve günleri sayılı olan Turgenyev’i kahreder. Vefatına iki ay kala, vefat döşeğinde Tolstoy’a kurşun kalemle bir mektup müellif. Mektubunda ölmek üzere olduğunu, onunla birebir periyotta yaşamış olmaktan memnunluk duyduğunu belirtir. “Senden son bir isteğim var aziz dostum” der, “ne olursun edebi uğraşına dön! Sendeki bu yetenek diğer herkesin beslendiği kaynaktan geliyor. Ah, ricamın sende bir tesir yaratacağını düşünebilmek beni ne kadar çok sevindirir.” (Orlando Figes, “Avrupalılar-Üç Hayatın Işığında Kozmopolit Avrupa Kültürü”, YKY, s. 347-446)

Ne yazık ki Tolstoy, onun elinden bu kadar tutmuş olan Turgenyev’in isteğini yerine getirmez. 1889 yılında, dinamiti bulmuş olan Alfred Nobel, kısa müddette Karun’unki kadar büyümüş olan muazzam servetini; “dünyanın daha yeterli bir dünya olması için uğraş gösteren, buluş yapan insanlara her sene ödül olarak” dağıtılmasını vasiyet eder. Böylelikle Nobel Mükafatları 1900 yılından itibaren İsveç Akademisi tarafından dağıtılmaya başlanır. Tolstoy, 1910’da ölür, bu müddet zarfında birkaç kere Nobel Edebiyat Mükafatına aday gösterilir ancak nedendir bilinmez bu mükafatı almadan bu dünyadan göçüp sarfiyat.

Sadece Tolstoy mu? Hepsi çabucak hemen onun ayarında muharrirler olan Marcel Proust, James Joyce, Emile Zola, Hanry James, Virginya Wolf, Kafka, Hermann Broch, Borges, Nabokov, George Orwell, Milan Kundera, Carlos Fuantes, Julio Cortazar, İtalo Calvino, bizden Nazım Hikmet, Yaşar Kemal de Nobel almadan öldüler.

*

Saat tam 13.00’da gazetecilerin karşısında dizildiği kapı açıldı. Salondan çıt çıkmıyordu. Nobel sekreteri elindeki kâğıda bakarak, “Tarihsel travmalara değinen, insan hayatının kırılganlığını ortaya koyan, şiirsel yanı ağır nesirler” yazdığı için Güney Koreli muharrir Han Kang’a mükafatın verildiğini açıkladı. Mükafatı alan müellifin ismini birinci kere duyuyordum. Meğer birkaç kitabı Türkçede çıkmış ancak o kitaplarla yollarımız kesişmemişti şimdiye kadar. Tıpkı gün T24’te çıkan Eylül Görmüş’ün şahane yazısı Han Kang hakkında bir yığın malumata sahip olmamı sağladı. Görmüş’ün yazdığına nazaran “Han Kang öykülerinde odağını beşerden uzaklaştırmayan, şahsî olandan kopmayan, tarihin sessizliğinde yitip gitmiş tekil insanların fısıltılarını bugüne aktaran bir yazar”mış. “Duru ve aralıklı lisanıyla yapıtlarında tutturulması güç bir istikrar tutturuyor lakin asla duygusuz değil”miş. Metinleri “kâğıt kesiği üzere içimize işleyen”, “yumruk üzere vuran metinler”miş meğerse.

Okuyacağız biz de!

*

Başlıkta sorduğum sorunun karşılığına gelince…

Ben de bilmiyorum valla.