Türk Birliği İçin Ortak Alfabe Kıymetli

Eskişehir Türk Ocağı'nda konuşan Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Akar, "Gelecekte kurulacak Türk birliğinin tabanını kültür, tavanını iktisat ve siyaset oluşturacaktır. Bu bakımdan, Türk birliğinin temelinin güçlü, sağlam ve kalıcı bağlarla sağlanması gerekir. Bunun yolu da ortak (benzer) alfabe, ortak lisandan geçmektedir" dedi.

Türk Dünyası'nda Alfabe Birliği (Dün-Bugün-Yarın) bahisli bu haftaki perşembe sohbetinde Prof. Dr. Ali Akar yer aldı. Akar'ın konuşmasından evvel yeni kabul edilen üyelere rozet takma merasimi yapıldı. Yeni üyelere Akar ve Ocak Lideri Prof. Dr. Nedim Ünal tarafından rozetleri takıldı. Daha sonra Akar, konuşmasına başladı.

"Osmanlılar tarafından kurulan büyük dünya imparatorlukları onları bir kere daha yeryüzünün efendileri yapmıştır"

Türklerin bilinen 3 bin yıllık tarihlerinin son bin 200 yılını farklı coğrafyalarda geçirdiklerini söyleyen Akar, "10'uncu yüzyıldan itibaren Doğu Türkistan'dan Batıya gerçek yaptıkları büyük göç, onları tarih ve coğrafya bakımından birbirlerinden ayırmıştır.

13-15'inci yüzyıllar ortasında Karahanlılar, Gazneliler, Safaviler bölgede hakimiyet kurmuşlardır ve nihayet 16'ncı yüzyılda doğuda Temürlüler, batıda Osmanlılar tarafından kurulan büyük dünya imparatorlukları onları bir defa daha yeryüzünün efendileri yapmıştır. Ancak bu yüzyılda başlayan coğrafik keşifler, silah teknolojisinin gelişmesi, bilim ve teknikteki büyük ilerlemelere ayak uyduramayan Türkler 20'nci yüzyılın başında batıda ve doğuda yeterlice gerilediler" dedi.

" Türkiye Cumhuriyeti'ni hazırlayan Osmanlının son 80 yılındaki eğitim ve hukuk alanındaki atılımları oluştur"

19'uncu yüzyılda buhrandan çıkıp çağın gereklerine nazaran tekrar organize olma yoluna gitmeleri imparatorluğu kurtarmaya yetmediğini söz eden Akar, "Fakat 19'uncu yüzyılda başlayan Osmanlı çağdaşlaşması hem insan hem de imkan bakımından semerelerini Cumhuriyet devrinde vermiştir. Türkiye Cumhuriyeti'ni hazırlayan Osmanlının son 80 yılındaki eğitim ve hukuk alanındaki atılımları oluştur. Orta Asya Türklüğünün 16-19'uncu yüzyıllar ortasındaki en büyük siyasi ve askeri gücü olan Temürlü Devleti, 19'uncu yüzyılın sonlarına yanlışsız Rus ve Çin egemenlik alanında kalmıştır. Büyük güçlerin dıştan müdahalesi, uzunluk beyefendilerinin ve hanların da iç uğraşları sonucu Temürlü devleti çökmüş, ortada irili ufaklı hanlıklar ve Rus yönetimine girmek için 'hazır' hale gelmiş bir Türkistan kalmıştır İşte bu buhran çağlarında 19'uncu yüzyılın sonları gerçek Rusya içinde, Türkistan'da ve Osmanlı devletindeki aydınlar buhrandan çıkış yolunun batı teknolojisi ve medeniyetine sahip olmak olduğunu anladılar. Zira önlerinde bir Rus çağdaşlaşması vardı ve Petro, Rusları Batı medeniyetine bu türlü entegre etmişti" biçiminde konuştu.

"Dil ve alfabe problemleri yenileşme periyodunun temel gündemini teşkil etmiştir"

Prof. Dr. Ali Akar, konuşmasının devamında şunları söyledi:

"Rusya'daki Tatar aydınları bu hedefle Cedit hareketini başlattılar. Bu hareket her bakımdan yenileşme mefkuresini taşıyordu. Lakin asıl yenileşme eğitimde olacaktı. Yeni okullar açılacak, çocuklar yeni adaplara nazaran eğitilecek ve böylelikle Türkler ortasında beyin gücü geliştirilecek ve toplum aydınlanacaktı. Bunun için de birinci yapılacak iş kullanışlı bir alfabe ve bütün Türklerin anlaşabileceği ortak bir lisana kavuşmaktı. Lisan ve alfabe problemleri bu bakımdan yenileşme periyodunun temel gündemini teşkil etmiştir. Gaspıralı İsmail bey, lisan alanında bu birinci adımını atarak Bahçesaray'da Tercüman gazetesini yayımlamaya başladı. Gazete bütün Türk dünyasında büyük yankılar uyandırdı ve 'Eminönü'deki kayıkçıdan Kaşgardaki nalbanta' kadar bütün Türklerin bir lisanda birleşebileceği kanısını uyandırdı. Bu fikir bugün bile Türk yüreklere heyecan vermeye devam ediyor. Türk dünyasının her tarafından Gaspıralı ve Tercüman bir birlik sembolü haline gelmiştir."

"Talih, Doğu Türkleri için şimdi gülmemiştir"

Türk dünyasındaki uyanışın akademik toplantıların gündemi haline geldiğine ve Rusya Müslümanları Kongreleri düzenlenmeye başlandığından bahseden Akar, "Bunu daha sonra Türkoloji Kongreleri takip etmiştir. Alfabe konusunda ise yapılan bir dizi toplantıda Türk lehçelerinin hepsini kapsayacak, ortak sesleri yanlışsız biçimde yansıtacak bir yazı sistemi oluşturulması ve bunun da Latin temelli olması konusunda büyük mutabakat sağlanmıştı. Bu hedefle, 1926 yılında Bakü'de yapılan 1'inci Türkoloji Kongresi'nde bunun için bilimsel ve entelektüel temel oluşturmuştur. Bu toplantının en değerli sonucu, Batı Türklüğünün birkaç sene sonra buradaki kararları uygulamaya koyarak Türkiye'de çabucak hemen bu alfabeye yakın bir sistem hayata geçirilmiştir (1 Kasım 1928). Talih, Doğu Türkleri için şimdi gülmemiştir. 1940 yıllardan sonra tarihin en diktatoryal rejimi olan Stalinst baskılar altında kalmışlardır. Bu mevt kalım günlerinde hayatlarını devam ettirme dışında bir şey düşünemez olmuşlardır. Kelam konusu ağır baskılar 1950'lerden sonra gevşese de bu durum 1990'lara kadar devam etmiştir. SSCB'nin çökmesiyle Türk dünyasında yine birlik ve kültürel bütünleşme kanıları filizlenmiştir. Bu gayeyle 1991, 2018 yıllarında İstanbul'da, 2024'te Bakü'de yapılan toplantılarda, 1926'da yarım kalan alfabe birliği fikri yine gündeme oturmuştur. Bu 30 yıl içinde Azerbaycan, Özbekistan ve Türkmenistan Latin temelli alfabeye geçmişlerdir. Lakin Azerbaycan dışındaki ülkelerin bu hususta yapmaları gereken çalışmalar vardır. Gelecekte kurulacak Türk birliğinin tabanını kültür, tavanını iktisat ve siyaset oluşturacaktır. Bu bakımdan, Türk birliğinin temelinin güçlü, sağlam ve kalıcı bağlarla sağlanması gerekir. Bunun yolu da ortak (benzer) alfabe, ortak lisandan geçmektedir" dedi.

Soru ve karşılıklardan sonra Ocak Lideri Prof. Dr. Nedim Ünal, konuşmacıay Şükran Beratı takdim etti. - ESKİŞEHİR