Piyasalar karışmadan Türkiye atılımını yaptı! Güçte kritik 2 strateji

TÜRKİYE'NİN GÜÇTE YENİ STRATEJİ SİYASETİ: DAHA ÇOK YERLİ DAHA ÇOK YENİLENEBİLİR

Global meseleler güç arz güvenliğini sarsıcı bir formda etkilemektedir. Global güç krizinden kaynaklanan birtakım acil baskılar hafiflese de Rusya'nın işgalinden bir yıldan fazla bir mühlet sonra Ukrayna'da devam eden çatışmalara artık Orta Doğu başta olmak üzere donmuş çatışma bölgelerindeki uzun periyodik çatışma riski de eşlik etmektedir. Son bir yıldır devam eden İsrail- İran, Lübnan çatışma bölgelerinin hareketliliği ve bunun ardından petrol ile doğalgaz başta olmak üzere olan tesirleri örnek teşkil etmektedir. Makroekonomik ruh hali, inatçı enflasyon, daha yüksek borçlanma maliyetleri ve yükselen borç düzeyleri durumu daha da kötüleştirmektedir. Bu kapsamda güç arz güvenliğinin sağlanması başta olmak üzere yeşil dönüşümün hızlandırılması, yenilenebilir güç üretim kapasitesi ve güç verimliliğinin artırılması stratejik açıdan daha fazla değer kazanmıştır.





2024 yılında birinci defa 3 Trilyon ABD Dolarına ulaşması beklenen güç yatırımı içerisinde Pak Güç yatırımlarının fosil yakıtlardan iki kat daha fazla olması beklenmektedir. Ülkelerin belirlemiş oldukları net sıfır emisyon maksatlarına ulaşılması doğrultusunda yenilenebilir güce yapılan yatırım 2020'den bu yana %40 artmıştır. 2024 yılında ise birinci defa 3 trilyon ABD dolarına ulaşması beklenen güç yatırımlarından yenilenebilir güç kaynaklarına yapılması beklenen yatırım iddiası 2 trilyon Amerikan Doları düzeylerine ulaşarak fosil yakıtlara yapılması beklenen yatırımı ikiye katlayacaktır. Pak güce yatırımın 2020’den bu yana sürat kazanması ile yenilenebilir güç, şebekeler ve depolamaya yapılan harcamalar artık petrol, gaz ve kömüre yapılan toplam harcamadan daha yüksektir.

Örneğin, Güneş PV’ye yapılan yatırım (503 milyar ABD Doları-2024) 2023 yılı ile birlikte artık öteki tüm üretim teknolojilerinin toplamını geride bırakmaktadır. 2023 yılında, rüzgâr ve güneş PV’ye yatırılan her dolar, on yıl evvel birebir teknolojilere harcanan bir dolardan 2,5 kat daha fazla güç çıktısı sağlamıştır. Nükleer güce yapılan yatırımların ise 2024’te toparlanarak yaklaşık 80 milyar ABD dolarına ulaşması beklenmektedir.





Pak güce yapılan yatırımların artmasına karşılık 2024 yılında genel olarak petrol ve doğalgaza yapılan yatırımların ise 2017 düzeylerine dönmesi beklenmektedir. (Petrol ve gaz yatırımının, 2023'teki %9'luk artışın akabinde 2024'te %7 artarak 570 milyar ABD dolarına ulaşması beklenmektedir.)

ÇİN DALA DEVASA YATIRIMLAR YAPIYOR

Çin dışındaki Yükselen Piyasalar ve Gelişmekte Olan Ekonomiler (EMDE), global pak güç harcamalarının sırf yaklaşık %15’ini oluşturmaktadır. Çin’in pak güce (güneş pilleri, lityum pil üretimi ve MESKEN üretimi ağırlıklı) 2024 yılında yaklaşık 680 milyar ABD doları harcama yapması beklenmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri’nin pak güç yatırımlarını ise 2024’te varsayımı olarak 300 milyar ABD dolarının üzerine çıkarması beklenirken Avrupa Birliği için beklenti 370 milyar ABD dolarıdır. Uygun fiyat ve dayanıklılık geleceğin anahtar sözcükleri olurken yenilebilir gücün elektrik üretimindeki hissesi gün geçtikçe artmaktadır. Güç verimliliği, güç güvenliği ve karşılanabilirliği artırmak giderek daha fazla global odak noktası haline gelmiştir.

Pak güç geçişleri boyunca petrol ve gaz güvenliğine ait uyanıklık temel bahis olmakla birlikte tedbirler bölgeden bölgeye değişse de birçok ülke elektrik üretiminde yenilenebilir güç hissesini artırmaya, elektrikli araç 2 satışlarını teşvik etmeye (2020'de satılan her 25 araçtan biri elektrikli iken günümüzde her beş araçtan biri elektriklidir) ve güç verimliliğini güzelleştirmeye daha fazla vurgu yapmaktadır. Güç verimliliği açısından IEA (International Energy Agency) raporuna nazaran, 2020'den bu yana güç verimliliği yatırım takviyesine neredeyse 700 milyar ABD doları harcanmıştır. Ayrıyeten birçok ülke pak güç teknolojileri için tedarik zincirlerinin çeşitlendirilmesini teşvik eden siyasetler benimsemiştir.

Örneğin ABD'deki Enflasyon Azaltma Yasası yahut Avrupa Birliği'ndeki Net Sıfır Sanayi Yasası üzere pak güç teknolojisi üretimini teşvik eden siyasetler çıkarılmıştır. Öbür taraftan IEA tarafından yapılan kestirimler, yenilenebilir güç kaynaklarının 2025 yılına kadar baskın elektrik kaynağı olarak kömürü geride bırakacağını göstermektedir.

TÜRKİYE GÜÇ GÖRÜNÜMÜ

Türkiye'de son yirmi yılda yaşanan süratli ekonomik ve nüfus artışı, sırf güç talebinde güçlü bir büyümeye yol açmakla kalmamış birebir vakitte Türkiye’nin güç talebi büyümesini rasyonalize etme, güç fiyatlarını düşürme ve ithalat büyüme suratını yavaşlatma hedefiyle güç sisteminde bir tekrar yapılandırmaya gitmesini gerekli kılmıştır. Bu kapsamda bilhassa Türkiye, son on yılda güç karışımında değerli bir çeşitlenmeyi gerçekleştirmiştir.

ÜRETİM 3 KATINA ÇIKTI, NÜKLEER ADIM ATILDI
 

Yenilenebilir elektrik üretimi son on yılda üç katına çıkarken Türkiye'nin birinci nükleer güç tesisinin 2024 yılında devreye alınması ise yakıt karışımını daha da çeşitleneceğini göstermektedir. Tekrar de fosil yakıtlar, bilhassa petrol ve gaz ithalata ağır bir bağımlılıkla Türkiye iktisadını yönlendirmeye devam etmektedir.
 

DAHA ÇOK YERLİ, DAHA ÇOK YENİLENEBİLİR

Dinamik iktisadı ve genç nüfusu ile büyümekte olan Türkiye’de daima artış gösteren güç talebini karşılamak üzere ise “Daha Çok Yerli, Daha Çok Yenilenebilir” stratejisi doğrultusunda; rüzgâr, güneş, hidrolik, jeotermal, biyokütle ve yerli kömür üzere yerli ve yenilenebilir güç kaynaklarının güç portföyündeki hissesini artırmak ve güç ve natürel kaynaklar faaliyetlerini inançlı, katma kıymetli ve etrafla uyumlu bir formda gerçekleştirebilmek hedefiyle 2019-2023 devrinde kayda bedel faaliyetlere imza atılmıştır.

Bu kapsamda gerçekleştirilen faaliyetlere baktığımızda ise Türkiye’nin 2023 yılındaki güç ithalatı bir evvelki yıla nazaran %28,4 azalarak yaklaşık 70 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Mevcut linyit rezervlerine ek olarak son yıllarda keşfedilen ve iktisada kazandırılmasına yönelik çalışmaları devam eden doğal gaz ve petrol rezervleri ile birincil güçte dışa bağımlılık kademeli olarak azaltılmaya çalışılmaktadır.

Her geçen gün artan güç talebini mümkün olduğunca kendi kaynakları ile karşılamak için Türkiye, elektrik üretimindeki yerli ve yenilenebilir kaynakların hissesini da bu devir içerisinde artırmıştır.
2023 yılında; 106 bin MW’ın üzerine çıkardığı elektrik kurulu gücünün yerli kaynak oranını %66, yenilenebilir güç oranını ise %55 düzeylerinin üzerine çıkarırken elektrik üretiminin %57’sini yerli kaynaklardan, %42’sini yenilebilir kaynaklardan sağlamıştır.

Türkiye’nin birinci nükleer santrali olan Akkuyu Nükleer Güç Santrali'nde ise 2023 yılı prestijiyle birinci nükleer yakıt alana ulaştırılmıştır.

TÜRKİYE'NİN ELEKTRİK MUHTAÇLIĞININ YÜZDE 10'UNU KARŞILAYACAK

Tamamlandığında Türkiye'nin elektrik muhtaçlığının yaklaşık yüzde 10'unu karşılayacak olan ve 4.800 MW toplam kurulu güce sahip santralin birinci ünitesinin 2024 yılında devreye alınması planlanmaktadır. Türkiye’de elektrik gücü üretim santral sayısı da 2024 yılı Haziran ayı sonu prestijiyle 25.948’e (lisanssız santraller dâhil) yükselmiştir.

Mevcut santrallerin 763 adedi hidroelektrik, 69 adedi kömür, 369 adedi rüzgâr, 63 adedi jeotermal, 3 359 adedi doğal gaz, 23.851 adedi güneş ve 474 adedi ise başka kaynaklı santrallerdir. Türkiye’de elektrikli araçların gelişimine paralel olarak şarj istasyonu sayısı da 2023 yılı Eylül ayı sonu prestijiyle toplam 9.297 şarj noktasına ulaşılmıştır. Türkiye açısından süratle artan güç muhtaçlığı göz önüne alındığında arz güvenliğinin tehlikeye atılmadan yerli güç kaynaklarının kullanılması, yenilenebilir güç üretiminin arttırılması (World Energy Council 2022 raporuna nazaran Türkiye için acil aksiyon alınması gereken alan), nükleer dahil yeni alanların üretim portföyüne dahil edilmesi ve güç verimliliğinin artırılması gelecekte de öncelik arz etmektedir.

Emrah Özgül / Güç Uzmanı